Elevsamtalen

Denne veka har me hatt om elevsamtalen og kor viktig denne er. Som lærer er det viktig at ein viser at ein ser eleven, og på ein slik samtale får ein verkeleg via eleven oppmerksemd. Her får eleven eit møte aleine med læraren sin, og han får oppleve at det er han som er sett i fokus. For ein elev er læraren som oftast ein signifikant andre som betyr mye. Kanskje kan læraren òg bli så viktig som eit reserve-familiemedlem. Det kan derfor bety mye for eleven å få eit slikt personleg møte med læraren sin. Så er det òg viktig å hugse på å sjå eleven kvar dag, og ikkje berre basere møta på desse elevsamtalane. Elevsamtaler er nødvendig innimellom for å ta ein grundig samtale der eleven får lov til å forberede seg på kva han vil seie. Men vel så viktig er det å ha kortare eller lengre samtalar kontinuerleg gjennom skulekvardagen. Slik er det enklare å fange det opp dersom eleven går gjennom ein tøff periode, samtidig som eleven verkeleg føler at han blir verdsett av læraren.

I ein elevsamtale trur eg det er fleire ting ein bør tenke på for at eleven skal føle at læraren verkeleg bryr seg. Blikkontakt og kroppsspråk kan vere vel så viktig som det som blir sagt. Ein må vise med heile seg at eleven er viktig, og at ein er interessert i å høyre kva eleven har å seie. Dersom læraren sitt bakoverbøygd og fiklar med telefonen eller til døme ein penn, vil eleven få inntrykk av at læraren har samtalen fordi han må. Målet må vere å signalisere til eleven at han som lærar gjennomfører samtalen fordi han vil og er interessert, og ikkje fordi det er påbydd. Eleven vil ha lettare for å dele sine meir private tankar, og vere meir oppriktig, dersom han ser at læraren er interessert og ser at det han har å fortelje er viktig. Sjølv veit eg ikkje om noe meir provoserande og irriterande enn folk som ser på heilt andre ting mens eg snakkar. Det får meg til å føle meg uinteressant og verdilaus. Slik må ein lærar unngå at eleven kjenner seg. Da vil heile poenget med elevsamtalen vere vekke.

Sjølvsagt er det òg viktig å sette av nok tid til eleven. Her må ein ikkje signalisere at ein helst vil bli ferdig så fort som mogleg. Da trur eg eleven fort vil få ein innstilling som seier at elevsamtaler berre er bortkasta tid. Dermed vil dei heller ikkje sjå vitsen i å dele noe med læraren, fordi han viser at det ikkje er verdt tida hans. Problemet for ein lærar kan jo vere å faktisk ha nok tid til å gjennomføre desse elevsamtalane. Ofte er tida avgrensa, og da kan det vere vanskelig å ikkje vere stressa for å få gjennomført så mange samtaler som mogleg. Lærarar har òg andre ting dei skulle gjort, på lik linje med vanlege menneske!

Me har òg diskutert om desse samtalene kan bli gjennomført andre plasser enn på eit eige rom. Sjølvklart kan det vere elever som opnar seg meir dersom dei er i eit anna miljø, og kanskje kan det vere ein god ide å berre gå ut ein tur. Men eg liker ikkje forslaget om å ha elevsamtalane i klassen mens dei andre elevane arbeider. Kanskje kan ein slik løysning vere med på å spare tid, men kor mange elever vil klare å opne seg skikkelig når medelevane sitt rundt og har moglegskapen til å høyre etter? Sjølv ville eg ikkje ha vært komfortabel i ein slik situasjon. Ein kan aldri sjå heilt bort i frå at det ikkje er noe som høyrer på. Dermed er det òg fare for at andre elever får tak i informasjon dei ikkje skal høyre.

Kanskje noe av det viktigaste i ein elevsamtale er at forholdet mellom lærar og elev er likestilt. Læraren skal ikkje vere den dominerande parten, men vise at det eleven har å seie er like viktig. Eleven må òg få sleppe til og få sagt det han føler han vil seie. Elevsamtalen skal vere ein open dialog der målet må vere at eleven er den som har sagt mest, i mine auger. Læraren er der for å lytte og kommentere, og for å hjelpe eleven vidare i skulegangen. Det er òg viktig at læraren ikkje misbruker makta han har til å manipulere eleven. For eksempel i samtaler om vidare skulegong er det viktig at eleven får komme med sine interesser og ønskjer, og at læraren støtter han i slutninga eleven sjølv tar. Ein lærar skal ikkje avfeie elevens ønskjer heilt og bestemme noe heilt anna for han. Her er det viktig at læraren lyttar til eleven, og ikkje overkjører han heilt.

I Elevsamtalen (Limstrand 2006) står det skrivi at eit tillitsforhold er basert på makt frå den eines side, der ein alltid vil vere i stand til å påverke den andre i positiv eller negativ forstand. Det kjem an på korleis ein utnytter denne tilliten, om ein handlar til den andres beste eller om ein handlar for seg sjølv. Her må en lærer alltid handle i favør av eleven, og oppretthalde livsgleda hos eleven. Dette ligg òg i å unngå negativitet på desse elevsamtalane. Det er lov å snakke om korleis det går faglig sjølv om det går dårleg, men eleven må ikkje bli kritisert slik at det berre er dette han vil huske. Slike møter kan følgje folk resten av livet. Det er viktig å vere sakleg, og at ein gir konstruktiv kritikk på ein fin måte som eleven vil forstå. Berre kjefting og smelling vil ikkje gjere noe godt.

Tillitt mellom lærer og eleven er ein essensiell del av elevsamtalen. Dersom det ikkje er noe tillitt mellom desse to, vil ikkje samtalen ha mye for seg. Poenget med samtalene er at eleven skal få opne seg og seie det han meiner, i tillegg til at han skal kunne få hjelp frå læraren til meir personlege ting. Dette er ting han ikkje vil fortelje læraren om dersom det ikkje er noe tillitt i mellom dei. Slik vil læraren aldri heller få moglegskapen til å hjelpe eleven i vanskelege situasjonar.

Det viktige i ein elevsamtale er å skape ein trygg atmosfære. Slik vil eleven opne seg opp for læraren sin, og han kan få hjelp med problem som plager han. Ein elevsamtale vil bli best mogleg dersom samtala er bygd på gjensidig respekt og tillitt, samtidig som eleven veit at han er trygg i situasjonen. Men me må òg som lærarar hugse på at me ikkje har kompetanse som psykologar, og at det enkelte gonger kjem opp situasjonar som me ikkje kan ta hand om aleine. Det viktige da blir å vite når ein skal dra inn ekstra hjelp, og kor mye ein kan takle på eigenhand. Igjen viser det seg at det å vere lærar er ein vanskeleg jobb!

Fleksibilitet

Fleksibilitet, fleksibilitet, fleksibilitet. Eg begynner å sjå ein gjenganger i skulesamanheng. Mest uansett kva emne me er innom blir fleksibilitet nemnt. Fleksibilitet eller improvisasjon, men det er jo litt i same leia meiner eg. Ein lærar må vere fleksibel i forhold til å måtte stille opp som vikar, ein må vere fleksibel i forhold til timane sine (kanskje må me bruke ein time ekstra her?), ein må vere fleksibel i forhold til samtaler med elevane sine, osv. Men ikkje minst er det viktig med fleksibilitet rundt det siste emnet me har lært om, nemlig planlegging og i dei forskjellige planane.

Korleis ville skulen vore om lærarane hadde helt seg til planane sine utan moglegskap for fleksibilitet? I den didaktiske trekanten ser me læraren på toppen, det er tydelig at han skal styre over innhald og elevane. Slik må det òg vere i forholdet mellom læraren og planane. Her er det læraren som skal ha kontrollen. Ein planstyrt lærar vil ikkje være open for forandringar, og slik blir det ingen fleksibilitet i skulekvardagen. Målet blir å komme gjennom planen på den tida som er satt av, og resultatet av det vil fort bli ein lærar som haster gjennom pensum for i alle fall å ”ha vært i gjennom alt”. Da blir undervisninga satt i fokus, og læring blir satt til sides. Men det er viktig å tenke at ein skal ”undervise for læring”, elevane skal ha eit utbytte av undervisninga, målet må vere at dei skal ha lært noe. Da må ein tillate seg å forandre litt på planen, kanskje bruke lengre tid på eit tema enn ein eigentleg hadde satt av. Det er umuleg å berekne akkurat nok tid til alt, det skjer alltid noe uventa ein må ta omsyn til. Ein må vere fleksibel nok til å bruke ekstra tid på det elevane får mye ut av, eller om dei treng meir tid for å få skikkelig tak på stoffet.

Årsplanen er særs viktig i undervisningssamanheng. Det er den som er med på å sørgje for at alle får den same skulebakgrunnen, at skuler i heile landet har det same utgangspunktet. I tillegg blir alle områda i læreplanen dekka gjennom årsplanen. Men sjølv den må vere meint meir som ein rettleiing enn som ein fasit. Årsplanen gir god oversikt over kva emne ein skal igjennom i løpet av heile året, men det må òg vere rom for å legge til sine eigne tema der det er mogleg. Slik kan ein òg ta omsyn til kva interesser elevane har. Ved å ha ein årsplan sikrar ein òg moglegskapen for at vikarar kan komme inn i ei klasse òg utan problem vite kor langt dei skal ha komen i undervisninga. Sjølvsagt kan det vere avvik frå planen, men dei vil sjeldan vere veldig store. Som praksisstudent er det òg ein stor fordel å ha desse planane tilgjengeleg, slik at me òg kan legge opp eit opplegg på førehand. Ofte er det emnar ein må sette seg inn i på nytt, og da er det godt å ha god tid på seg. Eg kjenner meg i alle fall sikrare da. Sjølv om praksisen enda er noen veker unna, kan eg begynne å forberede meg, fordi eg har fått årsplanen i dei fleste faga.


Eg trur òg at elevane vil vise mye interesse dersom læraren er så fleksibel at han lar dei vere med på å utforme planen. Her kan graden av elevinnblanding variere, kanskje er det nok at dei berre får vere med på å bestemme kva tid dei skal ha om kva emne. Slik vil også elevane få eit eigarforhold til planen, og da vil dei kanskje vere meir interessert i å følgje med på han. Elevane vil òg få oversikten og kva emne dei skal igjennom i løpet av året, og i alle fall på dei høgare klassetrinna er det av interesse for mange elever. I tillegg vil det vere emnar der det er mogleg å hente inspirasjon frå elevane sine interesser, og bruke dei i undervisninga. Dersom ein skal skrive forteljing, kan ein ta utgangspunkt i noe elevane brenn for. Skal dei ha om land i Afrika, kan det vere nok å la elevane sjølv velje land dei interesserer seg for. Slik vil ein kanskje kunne skape større motivasjon også.

Så er spørsmålet, bør planen vere fagsentrert eller emnesentrert? Ein fagsentrert plan er nok enklare, fordi ein har større moglegskap til å arbeide aleine. Her kan ein halde seg til dei vanlege timane, og til dei vanlege klasseromma. Ein emnesentrert plan opnar for større samarbeid mellom dei ulike faga, men her held ein kanskje meir på i lengre periodar med same faget. Her må ein tenke på kva fag ein skal involvere, og det vil vere eit større fokus på rammefaktorar. Til døme vil det vere større behov for fleire rom, oftare rekvisittar og mye samarbeid mellom lærarane. Her må dei vere svært fleksible i forhold til kvarandre. Ettersom ein fagsentrert plan er mye enklare å få til, vil eg tru det er han som oftast dukke opp i skulen.

Men eg har òg opplevd innslag av noe meir emnesentrert undervisning, da helst i form av prosjektarbeid. Og eg trur dette er noe alle elever treng innimellom, eg sjølv meiner det er meir interessant enn vanleg undervisning. Her blir ofte timane meir variert, og det blir ein avveksling frå timeundervisning. Så sjølv trur eg nok eg vil følje ein fagsentrert plan med innslag av emnesentrerte periodar innimellom. Og får ein plutselig inspirasjon til eit tverrfagleg prosjekt når ein eigentleg skal ha fagsentrert undervisning, meiner eg at det ikkje er noe i vegen for å prøve å få det gjennomført. Det krev litt meir arbeid, men så lenge ein har moglegskapen og støtte frå andre lærarar er det nok berre spennande. Fleksibilitet handlar om å opne for kreativitet, og å gjennomføre han.